Тызенгаўз Антоній
(1733-31.03.1785)
Нарадзіўся ў г.п.Наваельня Дзятлаўскага раёна Гродзенскай вобласці, дзяржаўны грамадскі дзеяч ВКЛ, мецэнат. Паходзіў са старажытнага шляхецкага роду, нямецкага паходжання. Першапачатковую адукацыю ён атрымаў дома, пасля вучыўся ў езуіцкай школе ў Вільні. Ён атрымаў адну за адной высокія дзяржаўныя пасады: падстароста гродзенскі з 1757 г., вялікі пісар ВКЛ у 1763-1764 гг., канюшы ВКЛ у 1764-1765 гг., падскарбі надворны ВКЛ з 1765г., адначасова староста гродзенскі адміністратар каралеўскіх эканомій у ВКЛ. Пасол на соймы з 1761 г., у 1773-1780 гг. узначальваў на соймах каралеўскую партыю. За 15 год сваёй дзейнасці вялікі рэфарматар ахапіў усе сферы жыцця: эканамічную, адукацыйную, культурную, палітычную. Намаганнямі Тызенгаўза Гродна стала месцам работы дзяржаўных устаноў: Скарбавай камісіі ВКЛ, Трыбунала ВКЛ, задворнага асэсарскага суда. Ініцыятар буйнамаштабных пераўтварэнняў у каралеўскіх эканоміях ВКЛ у галіне адміністрацый, сельскай гаспадаркі, прамысловасці, шляхоў зносін, навукі і адукацыі. Правёў Тызенгаўза рэформу. Арганізаваў шэраг мануфактур (перш за ўсё Гродзенскія каралеўскія мануфактуры). Аміністрацыйным цэнтрам эканамічнай дзейнасці Тызенгаўза стала збудаванае ім прадмесце Гродна-Гарадніца, дзе размяшчаліся заснаваныя Ж.Э.Жыліберам батанічны сад, Гродзенская медыцынская акадэмія, кадэцкі корпус, школы мернікаў, бухгалтараў, будаўнікоў. Праводзіў ачышчэнне рэчышча Нёмана, арганізаваў Гродзенскі тэатр Тызенгаўза, Гродзенскую музычна-тэатральную школу Тызенгаўза, сетку парафіянальных школ. Заснаваў Гродзенскую друкарню, ініцыятар выдання газет.
Літаратура:
Гибянский, И.Г. Граф Антоний Тизенгауз и гродненские королевские мануфактуры. - Пг., 1916.
Карына,Т. Антоній Тызенгаўз // Перамога. - 2007. - 31 сакавіка. - С.4
Kosciatkowski, S. Antoni Tyzenhauz: Podskarbi nadworny Litewski. - T.1-2.- Londyn, 1970-1971.
Тызенгаўз Антоній // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т.- Т.6. - Кн.1. - Мінск,2001. - С.547.
